ถอดบทเรียน รถราง ระบบขนส่งมวลชนในอดีต
หากกล่าวถึงระบบการสัญจรในอดีต ประเทศไทยก็ถือเป็นอีกหนึ่งประเทศที่มีความโดดเด่นในเรื่องนี้อย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องระบบการสัญจรแบบราง อย่างที่หลายคนทราบกันแล้วว่า ประเทศไทยเราเคยมีการให้บริการรถรางในอดีต โดยถือเป็นประเทศแรกในทวีปเอเซียที่ใช้ระบบรถราง และถือเป็นประเทศแรกในโลกที่ใช้กำลังไฟฟ้าในการเดินรถอีกด้วย โดยในวันนี้ทาง REALIST ได้รวบรวมข้อมูลของระบบรถราง (Tramway) ในอดีตว่าเคยรุ่งเรืองและเป็นที่นิยมอย่างไรบ้าง เกริ่นโดยคร่าวคือมีการให้บริการยาวนานถึง 80 ปี เปิดให้บริการตั้งแต่ พ.ศ.2431 จนถึง พ.ศ.2511 ด้วยเหตุที่ว่ารถรางกลายเป็นสิ่งกีดขวางของการจราจรไป อีกทั้งการพัฒนาของยานพาหนะที่เริ่มมีตัวเลือกในการสัญจรมากขึ้น ระบบรถรางจึงถูกยกเลิกไปในที่สุด โดยระบบรถรางได้เปิดให้บริการทั้งสิ้น 11 สาย ตั้งแต่รอบตัวเมืองชั้นในจนถึงกระจายสู่ตัวเมืองชั้นนอก ซึ่งแต่ละสายมีรายละเอียดอย่างไร ตัวรถหน้าตาเป็นแบบไหน และถอดบทเรียนจากระบบขนส่งมวลชนในอดีต ว่าเราจะปรับใช้กับในปัจจุบันได้อย่างไรบ้าง ไปรับชมกันครับ
* โดยในบทความนี้มีเนื้อหาในลักษณะการรวบรวมข้อมูลจากหลากหลายแหล่งที่มาและนำมาสังเคราะห์ออกมาในลักษณะของการอธิบายและวิเคราะห์เนื้อหาให้สามารถเข้าใจได้ง่าย สะดวกต่อการเข้าถึงแก่บุคคลทั่วไปครับ *
ก่อนรถไฟฟ้า กรุงเทพฯ เคยมีรถรางมาก่อน
2431 : มีการทำพิธีเปิดการใช้รถรางเป็นครั้งแรก โดยใช้ม้าลากไปตามราง เริ่มเส้นทางถ. เจริญกรุง "สายบางคอแหลม" มีม้าอะไหล่สำหรับผลัดเปลี่ยนเป็นระยะ
2432 : โอนกิจการให้แก่ บริษัท รถรางกรุงเทพฯ จำกัด ของชาวอังกฤษ ปรับปรุงกิจการรถรางให้สะดวกขึ้นอีกเล็กน้อยแต่ยังใช้ม้าลากอยู่
2435 : โอนกิจการรถรางไปให้ บริษัทของชาติเดนมาร์ก และปรับปรุงรถราง เปลี่ยนเป็นใช้กระแสไฟฟ้าแทนการใช้ม้าลาก โดยตกลงเช่ากระแสไฟฟ้าจากบริษัท อิเลคทริค ซิตี้ คอมปะนี ลิมิเต็ด
2437 : เปิดเดินขบวนรถรางเคลื่อนที่ด้วยกระแสไฟฟ้าเป็นครั้งแรก นำโดยกลุ่มบริษัทของชาติเดนมาร์ก
2443 : โอนกิจการเข้าไปรวมเป็นบริษัทเดียวกับ บริษัท อิเลคทริค ซิตี้ คอมปะนี ลิมิเต็ด บริษัทที่ให้เช่ากระแสไฟฟ้า และเปิดรถราง "สายสามเสน" เพิ่มขึ้น
2448 : มีผู้ตั้งบริษัทขึ้นอีกรายคือ บริษัท รถรางไทย โดยได้รับพระบรมราชานุญาตให้เดินรถรางในกทม. เปิดเส้นทางใหม่คือ "สายดุสิต" รวมถึงสายอื่นๆ
2451 : บริษัทรถรางไทยโอนกิจการไปรวมกับบริษัทฝรั่ง เปลี่ยนนามใหม่เป็น บริษัท ไฟฟ้าสยาม จำกัด เกิดสายรถรางวิ่งบนท้องถนนถึง 11 สาย
2470 : บริษัทได้เปลี่ยนอีกครั้งเป็น บริษัท ไฟฟ้าไทย คอปอเรชั่น จำกัด
2493 : สัมปทานการเดินรถก็ได้สิ้นสุดลง รัฐบาลก็เข้ามาดำเนินกิจการต่อในนามของ บริษัท การไฟฟ้ากรุงเทพฯ จำกัด ในสังกัดของกรมโยธาเทศบาลและกระทรวงมหาดไทย
2503 : เริ่มมีนโยบายยกเลิกกิจการรถราง เริ่มจากการหยุดให้บริการทีละสาย
2511 : กรมโยธาเทศบาลและกระทรวงมหาดไทยได้มีคำสั่งยกเลิกการเดินรถรางทุกสายอย่างถาวร เป็นอันสิ้นสุดกิจการรถรางในประเทศไทย
ทำความรู้จักรถรางในอดีต
ลักษณะของรถราง
รถรางในสมัยนั้นมีการแบ่งชั้นบริการเป็นรถรางชั้น 1 และชั้น 2 มีฉากลูกกรงไม้แบ่งครึ่งกลางคัน โดยรถรางชั้น 2 จะไม่มีเบาะรอง มีเพียงม้านั่งแข็งๆ แต่หากอยากนั่งสบายมีเบาะนุ่มๆ ก็ต้องเลือกนั่งรถรางชั้น 1 โดยต้องจ่ายเพิ่มขึ้นอีกเท่าตัว หน้าตาของรถรางนั้นก็คล้ายกับโบกี้รถไฟ แต่มีความยาวน้อยกว่า โดยสามารถแบ่งได้เป็น 2 รูปแบบ คือ แบบเปิดโล่ง และ แบบมีกระจกปิด
แบบเปิดโล่ง
ตัวถังทำด้วยไม้ กั้นเป็นซี่ตามยาว มีผ้าใบใช้กันฝนและฝุ่น เมื่อไม่ใช้งานก็สามารถม้วนผ้าเป็นเก็บไว้ตามแนบชายคาได้
แบบตัวถังทึบ
โดยตัวตู้จะมีหน้าต่างปิดกันฝน ตัวถังทำด้วยเหล็ก มีหลังคาโค้ง ถือว่าทันสมัยมากในสมัยนั้น
รถรางรูปแบบอื่นๆ
.
โรงจอด รถราง
โรงซ่อมรถราง
โดยสีของรถรางส่วนใหญ่ มีลักษณะ 2 สีคู่กัน แตกต่างกันไปตามเส้นทางและตามบริษัทเจ้าของเส้นทาง มีจำนวนตู้รถรางทั้งหมดรวม 54 โบกี้ มีที่นั่งขนานตามทางยาวกับตัวตู้ 26 ที่นั่ง มีที่ว่างตรงกลางให้ผู้โดยสารยืนได้ 34 คน ช่วง สามารถจุคนได้ทั้งสิ้นรวม 60 คน
แต่ละคันมีกำลังขับ 40 แรงม้า ตัวถังรถรางส่วนมากผลิตในไทย มีท่ารถรางอยู่ 4 แห่งคือ ที่สะพานดำ สะพานเหลือง บางกระบือและบางคอแหลม โดยมีสำนักงานใหญ่อยู่ที่ถนนท่าช้าง และ มีโรงจอดรถรางข้างในเป็นโรงซ่อมในตัว อยู่บริเวณหลังโรงประปา สี่แยกแม้นศรี
ป้ายหยุดรถ
ป้ายจุดจอดและป้ายจุดรอหลีกขบวน
ป้ายจุดจอดรถราง
ป้ายจุดจอดที่เหลือในปัจจุบัน
ป้ายหยุดรถมีลักษณะคล้ายธง มี 2 สี คือ ธงสามเหลี่ยมสีแดงมีดาวตร งกลางคือจุดจอด ขึ้นลงและรับผู้โดยสาร ส ่วนธงสามเหลี่ยม สีเขียวมี ดาวตรงกลางคือป้ายแสดงจุดให ้รถรางรอหลีกขบวนกัน ทำหน้าที่คล้ายกันกับป้ายหยุดรถประจำทางของรถเมล์ครับ ปัจจุบันมีเหลืออยู่ที่เดียวคือแถวถนนเยาวราช ช่วงเวิ้งนครเขษม หลงเหลือให้เราเห็นเป็นอนุสรณ์ว่าเคยมีรถรางในกรุงเทพ
เปิดผังเส้นทางของสายรถรางทั้งหมด !!!
ในรัชสมัยรัชกาลที่ 6 กิจการรถรางไฟฟ้าขยายตัวสูงสุดและ มีสายรถรางวิ่งบนท้องถนนในกรุงเทพมหานครถึง 11 สาย ระยะทั้งสิ้น 48.7 กม. ได้แก่
1. สายบางคอแหลม
2. สายสามเสน
3. สายบางซื่อ
4. สายอัษฎางค์
5. สายราชวงศ์
6. สายหัวลำโพง
7. สายดุสิต
8. สายกำแพงเมือง
9. สายสุโขทัย
10. สายสีลม
11. สายปทุมวัน